اخلاق اسلامی
----------------------
١
آیين زندگی
(اخلاق کاربردی)
منبع اصلی:
آیين زندگی (اخلاق کاربردی)
اثر:
احمد حسين شریفی
اخلاق اسلامی
----------------------
٢
انسان از آغاز تا پایان زندگی خویش به طور فطری به ارزشهای اخلاقی
گرایش دارد و شخصيت وی پيوسته با معيار فضایل و رذایل اخلاقی، محک می
خورد و هر کس در این سنجش به امتياز بالاتری دست یابد در خاطر مردمان و
نزد خدای خود، جایگاهی رفيع و ارزشمند خواهد داشت.
آیين زندگی (اخلاق کاربردی) به عنوان یک رشته علمی در دوران اخير،
مورد توجه جدی اندیشمندان اخلاقی مغرب زمين نيز قرار گرفته است تا جایی
که آثار بسيار متعدد و متنوعی را در حوزه های مختلف اخلاق کاربردی پدید
آورده اند.
در این درس، کوشش شده است تا، با تکيه بر آیات و روایات، مهمترین
مسائل اخلاقی مورد نياز جوانان، به ویژه دانشجویان در قالبی نو عرضه شود.
به طور کلی فصولی که در این درس به آنها پرداخته می شود
عبارتند از:
فصل اول: تعریف و جایگاه اخلاقی کاربردی
فصل دوم: اخلاق دانشجویی
فصل سوم: اخلاق پژوهش
فصل چهارم: اخلاق نقد (شيوه های اخلاقی مواجهه با اندیشه ها)
فصل پنجم: اخلاق معيشت
فصل ششم: اخلاق معاشرت
فصل هفتم: اخلاق جنسی
فصل هشتم: اخلاق سياست
فصل نهم: اخلاق گفتگو
اخلاق اسلامی
----------------------
٣
فصل اول
"معناشناسی و جایگاه اخلاق کاربردی"
١- معنا شناسی اخلاق و علم اخلاق
واژه اخلاق در لغت به معنای سرشت و سجيه به کار می روند؛ اعم از سجایای
نيکو و پسندیده یا سجایای زشت و ناپسند . (مراجعه به کتابهای لغت از قبيل : لغت
نامه دهخدا و نيز تاج العروس شود)
رایج ترین معنای اصطلاحی اخلاق:
"صفات و ویژگيهای پایدار در نفس که موجب می شوند کارهایی متناسب با آن
صفات، به طور خودجوش و بدون نياز به تفکر و تأمل، از انسان صادر شود."
، (مراجعه به محجه البيضاء، محسن فيض کاشانی، تصحيح علی اکبر غفاری، ج ٥
ص ٩٥ شود.)
اخلاق از یک لحاظ به دو قسم تقسيم می شود:
١- اخلاق فضيلت؛ که مبتنی بر کارهای پسندیده است.
٢- اخلاق رذیلت؛ که مبتنی بر کارهای ناپسند است.
تعریف علم اخلاق با تکيه بر علم: "علمی است به آن که نفس انسان چگونه
خلقی اکتساب تواند کرد..."
( (اخلاق ناصری، خواجه نصيرالدین طوسی، ص ١٤
تعریف علم اخلاق با تکيه بر عمل: "علم اخلاق عبارت است از تحقيق در رفتار
آدمی بدان گونه که باید باشد."
تعریف جامع: "علم اخلاق علمی است که ضمن معرفی و شناساندن انواع
خوبيها و بدیها، راههای کسب خوبيها و رفع و دفع بدیها را به ما تعليم می دهد."
(فلسفه اخلاق، محمد تقی مصباح یزدی)
٢- انواع پژوهشهای اخلاقی
امروزه پژوهشهای تحقيقات علمی درباره اخلاق در سه حوزه صورت پذیرفته:
١- اخلاق توصيفی
٢- اخلاق هنجاری
٣- فرا اخلاقی
اخلاق اسلامی
----------------------
٤
١- اخلاق توصيفی:
- در این نوع از پژوهشها به توصيف و معرفی اخلاقيات افراد، گروهها و جوامع
مختلف از سوی جامعه شناسان، مردم شناسان و مورخان پرداخته می شود.
- هدف در این نوع پژوهش : تنها آشنایی بانوع رفتار اخلاقی فرد یا جامعه
ای خاص است.
- روش در اخلاق توصيفی: تجربی و تاریخی است.
-
٢- اخلاق هنجاری (اخلاق دستوری):
- در اخلاق هنجاری به بررسی افعال اختياری انسان از حيث خوبی ی ا بدی و
بایستگی و نبایستگی می پردازد.
- موضوع بحث در این نوع پژوهش، افعال اختياری انسان است.
- روش در این نوع پژوهش، استدلالی و عقلی است نه تجربی و تاریخی.
٣- فرا اخلاق:
- فرااخلاق به بررسی تحليل و فلسفی درباره مفاهيم و احکام اخلاقی می
پردازد.
- موضوع این نوع پژو هش، مفاهيم و جملاتی است که در اخلاق هنجاری مورد
بحث قرار می گيرند.
- وظيفه اصلی در این نوع پژوهش، بررسی معنای خوب و بد و تحليل گزاره
های مورد بحث از قبيل : "سقط جنين خوب است، یا سقط جنين بد است ."
می باشد.
٣- اخلاق کاربردی:
- اخلاق کاربردی در حقيقت زیر مجموعه اخلاق هنجاری است به تعبير دیگر،
اخلاق کاربردی همان اخلاق هنجاری است.
- اخلاق کاربردی درصدد آن است که کاربرد و اعمال منظم و منطقی نظریه
اخلاقی را در حوزه مسائل اخلاقی خاصی نشان دهد.
- اخلاق کاربردی شامل اخلاق حرفه ای نيز می شود.
- منظور از اخلاق حرفه ای، تأمل درب اره ابعاد اخلاقی مسائل و موضوعاتی
است که به مشاغل خاصی مربوط می شود؛ مانند : اخلاق پزشکی، اخلاق
تجارت، اخلاق روزنامه نگاری و ...
اخلاق اسلامی
----------------------
٥
٣- اهميت و جایگاه اخلاق کاربردی: -١
- علم اخلاق یکی از ضروری ترین علوم برای انسان است
- امام کاظم (ع) فرمودند: لازم ترین دانش برای ت و، دانشی است که تو را به
صلاح قلبت راهنمایی کند و فساد آن را برایت آشکار سازد.
- هدف اصلی رسالت انبياء؛ پرورش اخلاقی مردمان و تزکيه و تهذیب جانهای
آنان بوده است.
- مشکل عمده افراد چگونه قابل حل است؟
راه حل مشکل= شناخت بيماری (مفسده اخلاقی) + راه علاج + تصميم اخلاقی
مشکل عمده بسياری از افراد این است که:
اولاً: راه انجام وظایف اخلاقی و نحوه اعمال احکام اخلاقی را به درستی نمی
توانند تشخيص دهند.
ثانياً: در بزنگاه نمی توانند تصميم اخلاقی درستی را اتخاذ نمایند.
- رسالت عمده اخلاق کاربردی چيست؟
- تحليل و بررسی ریشه ای و بنيادین فضایل و رذایل اخلاق و راه تشخيص
تکاليف اخلاقی و شيوه تحقق آنها در حوزه های خاصی می پردازد.
اخلاق اسلامی
----------------------
٦
فصل دوم
"اخلاق دانشجویی"
١- اهميت و ضرورت
- اهميت علم و علم آموزی، از دیدگاه اسلام، به قدری واضح است که نيازی به
توضيح ندارد.
- نخستين آیاتی که بر پيامبر اکرم نازل شد، بهترین دليل بر جایگاه ویژه تعليم و
تعليم در اسلام است: "اقرأ باسم ربّک الّذی خلق..."
"بخوان به نام پروردگارت که جهان را آفرید . همان کس که انسان را از خون بسته
ای خلق کرد. بخوان که پروردگارت از همه بزرگوارتر است، همان کسی که به وسيله
قلم تعلم داد، و به انسان آنچه را نمی دانست یاد داد."
- ضرورت تحصيل علم از دیدگاه اسلام، ضرورتی مطلق است. یعنی نه قيد
افرادی دارد، نه قيد زمانی، نه قيد مکانی و نه هيچ قيد و محدودیت دیگری.
- آیا تحصيل علم، مطلوبيت ذاتی دارد؟
- تحصيل علم، مطلوب ذاتی نيست . یعنی به صر ف عالم شدن و تحصيل علم،
سعادت حقيقی انسان تأمين نمی شود . چه فراوان بوده اند اندیشمندانی که
علم را در جهت توسعه فساد به کار گرفته اند.
٢- دانش اندوزی و پارسایی
- پارسایی چه نقشی در تعليم و تحصيل معرفت و دانش حقيقی دارد؟
- بی تردید متون دینی، همه انسان ها حتی ک افران و فاسقان را به دانش
اندوزی و پيروی از دانش و پرهيز از پيروی گمان دعوت کرده و به تعقل و تدبر
فرا خوانده اند.
- پارسایی در کنار خردورزی و دانش اندوزی به معنای ناتوانی بی تقوایان از
درک و اقامه براهين عقلی نيست؛ بلکه مراد آن است که با بازگرداندن رو ح و
سرشت آدمی به حالت پاکی و صداقت نخستين و فطری اش، فراگيری و
پذیرش حقایق را برای او تسهيل می کند.
- تقوا سبب می شود فطرت انسان به پاکی و زلال نخستين خود باز گردد.
٣- موانع دست یابی به علم حقيقی
ذهن آدمی، گاه در اثر چينش نادرست مقدمات یا کوتاهی در انتخاب مواد یقين آور
برای استدلال، دچار خطا می شود و گاه در اثر مشکلات اخلاقی و آلودگيهای
نفسانی از درک درست حقایق، ناتوان می گردد.
اخلاق اسلامی
----------------------
٧
١- پيروی از حدس و گمان -٣
یکی از لغزشگاه های فهم و اندیشه درست آن است که انسان به جای پيروی از
یقين، به گمان و حدس، بسنده کند.
٢- تقليد کورکورانه -٣
متأسفانه یکی دیگر از موانع تحصيل علم واقعی و داشتن اندیشه درست،
سپردن مهار تفکر به دست دیگران است. به تعبير مولوی:
که به ظن تقليد واستدلالشان قایمست و جمله پر و بالشان
" "در این راستا مراجعه شود به سوره بقره آیه ١٧٠ و احزاب آیه ٦٧
٣- شتاب زدگی -٣
انسان، گاه در داوریهای علمی و عقلانی خود شتاب می کند؛ و به صرف فراهم
آمدن اطلاعاتی اندک درباره یک موضوع، به نتيجه گيری می پردازد.
قرآن کریم در تقبيح شتاب زدگی می فرماید:
( "ویدع الانسان بالشر دعاءه بالخير و کان الانسان عجولاً" (اسرا/ ١١
و انسان بر اثر شتاب زدگی، بدی را طلب می کند و آن گونه که نيکی ها را طلب
می کند و انسان، هميشه عجول بوده است.
امام علی (ع): از شتاب زدگی بپرهيز؛ زیرا شتاب زدگی در کارها موجب می
شود که انسان به هدف نرسد و کارش مورد ستایش نباشد.
٤- تمایلات نفسانی -٣
هدف از تحصيل علم = رسيدن به حقيقت به ميزان توان.
مانع از رسيدن به حقيقت = نشستن گرد و غبار گرایشهای نفسانی بر چهره
دیدگان اندیشه.
عوامل انحراف تفکر:
١- حب
٢- بغض
٣- جهت گيریهای تعصب آميز
٤- عجب و خودبزرگ بينی
اخلاق اسلامی
----------------------
٨
٤- آداب اخلاقی آموختن
١- انگيزه الهی (اخلاص) -٤
پيامبر اکرم (ص) در حدیث مشهوری فرمودند:
"من اخلص للّه اربعين صباحاً جرت ینابيع الحکمه من قلبه علی لسانه."
هر کس خوند را چهل روز برای خدا خالص کند، چشمه های حکمت از قلب او بر
زبانش جاری خواهد شد.
- ماهيت هر عملی با توجه به نيتی که فرد در انجام آن داشته است، مشخص
می شود.
- در اسلام برای ارزش گذاری اخلاقی یک کار، وجود دو عنصر، ضروری است:
١- حسن فعلی = خوب بودن کار
٢- حسن فاعلی = نيت خوب داشتن درانجام کار
- کار اخلاقی و ارزشمند از دیدگاه اسلام کاری است که صرفاً برای رضایت
خداوند انجام گرفته باشد.
مراتب رضایت الهی:
١- بهره مندی از نعمت های الهی
٢- رهایی از عذاب الهی
٣- خشنودی خداوند نه چيز دیگر.
٢- انتخاب استاد شایسته -٤
مدتی می بایدت لب دوختن وز سخن دانان سخن آموختن
تا نياموزد نگوید صد یکی ور بگوید، حشو گوید بی شکی
- تأثير استاد و نوع ارزشها و نگرشها و جهان بينی او در شاگردان، جای هيچ
تردیدی ندارد.
استاد شایسته کيست؟ کسی است که:
١- از تکبر به تواضع دعوت می کند.
٢- از حيله گری به خيرخواهی فرا می خواند.
٣- از جهل به علم می کشاند.
٣- رعایت اولویتها -٤
مهمترین وظيفه دانشجویان تحصيل علوم نافع به حال جامعه است.
اخلاق اسلامی
----------------------
٩
٤- خوب گوش دادن -٤
امام علی (ع): زمانی که نزد دانشمندی نشستی، پس بر شنيدن نسبت به
گفتن حریص تر باشد و خوب گوش دادن را بياموز.
٥- پرسش و پرسش گری چه اهميتی دارد؟ -٤
- پرسش و پرسش گری اگر به منظور کشف حقيقت و فهم واقعيت باشد، از
فضایل اخلاقی به حساب می آید.
- پيامبر اکرم (ص) پرسش را به عنوان کليد خزاین و گنجينه های دانش معرفی
کرده اند.
- امام صادق (ع): پرهيز از سئوال موجب هلاکت یک قوم است.
- آیا پرسش و پرسش گری دارای ارزش ذاتی است؟
- خير تنها دارای ارزش است که به منظور کشف حقيقت باشد.
- علی (ع): برای دانستن بپرس نه برای آزار دادن.
( (نهج البلاغه، ترجمع شهيدی، حکمت ٣٢٠ ، ص ٤١٩
٦- ضبط و نگارش مطالب -٤
اما صادق (ع): دانش را بنگارید، چرا که شما بدون نگارش نمی توانيد آن را حفظ
کنيد.
٧- تواضع در برابر استاد -٤
سعی ناکرده در این ره به جایی نرسی مزد اگرد می طلبی طاعت استاد ببر
- امام زین العابدین (ع): حق کسی که به علم می آموزد این است ک ه او را
بزرگ بداری و احترام مجلسش را بداری.
- چرا اسلام عزیز برای معلم و استاد احترام و ارزش والایی قائل است؟
به نظر می رسد مهمترین علت آن، ارزشمندی خود علم است.
٥- خودشناسی
خودشناسی مقدم بر همه دانشهاست؛ زیرا برای انسان خسران بزرگی است
که جوهر مسائل بيرونی را بداند و دائماً به مطالعه و آزمایش بپردازد اما از سير
نفسی و اندیشه در امور درونی خود غافل باشد.
اخلاق اسلامی
----------------------
١٠
فصل سوم
(اخلاق پژوهش)
١- اهميت و جایگاه
- اهميت تحقيق و پژوهش علمی بر کسی پوشيده نيست و یکی از اهداف
اصلی آموزش در هر جامعه، پرورش پژوهش گر و محقق است.
- شاخصه مهم برای ارزیابی ميزان موفقيت نظامهای آموزشی چيست؟
- تعداد پژوهش گرانی است که تربيت کرده و در خدمت جامعه قرار داده است.
رشد علمی در هر جامعه = وجود پژوهشهای جدید و نو است.
پيشرفت و ترقی مادی و معنوی جوامع انسانی= وجود پژوهش و تحقيق است.
چنانچه پژوهش در خدمت زر و زور و تزویر باشد چه آثاری را به دنبال خواهد
داشت؟
١- نابودی حيات آدميان
٢- تخریب
٣- مفاسد فرهنگی و اخلاقی
٢- فضایل اخلاقی در پژوهش
١- تصحيح انگيزه و نيت -٢
تحقيقات معنی دار = تحقيق + انگيزه الهی
مهمترین اصول اخلاقی = نيت و انگيزه
- وقتی که گفته می شود یک پژوهش گر باید با نيت الهی دست به پژ وهش
بزند به این معناست که پژوهشها و تحقيقات او نيز باید در خدمت اهداف
الهی و در جهت خدمت به خلق خدا باشد.
٢- توجه به نقش پيش فرضهای ارزشی -٢
- یکی از مهم ترین مسائل در تحقيق و پژوهش مسأله تأثير پيش فرضها،
فرهنگ، جامعه، ار زشها و امثال آن، در تحقيق است . (مراجعه به دانش
( اسلامی و دانشگاه اسلامی، محمد فنایی، ص ٣٣
اخلاق اسلامی
----------------------
١١
- هر چند پژوهشها محصول اندیشه یک فرد یا گروه هستند اما در حقيقت اگر
نيک بنگریم خواهيم دید که نتيجه و محصول زحمات و پژوهشهای پيشينيان
می باشند.
نيوتون: "اگر توانسته ام افق را اندکی دورتر از دیگران بنگرم، بدان سبب است
که بر شانه های غولان ایستاده ام."
٤- گزینش مسئله -٢
هر کجا مشکل، جواب آن جا رود هر کجا کشتی است، آب آنجا رود
- یکی از مهم ترین گامها و مراحل مقدماتی هر تحقيقی، مسئله گزینی است.
- انتخاب مسئله از جمله مهم ترین و بنيادی ترین مراحل تحقيق است.
- انسان بی دغدغه و انسان بی مطالعه و ناآگاه مشکلی را بر سر راه خود
نمی بيند تا در اندیشه حل آن برآید.
مولوی:
هم سئوال از علم خيزد هم جواب همچنان که خار و گل از خاک و آب
- عمده ترین هدف از پژوهش چيست؟ بر طرف کردن مشکلی از مشاکل
علمی و عملی جامعه.
٥- شهامت در پژوهش -٢
- در پژوهش نباید:
الف) مشکلات احتمالی را بزرگ جلوه دهند.
ب) توانمندیهای خود را کوچک فرض کرد.
امام علی (ع): "چون از کار می ترسيدی خود را در آن بيفکن؛ زیرا سختی حذر
کردن بزرگ تر است از آنچه از آن ترس داری/"
چيرگی بر موانع و مشکلات = امکانات هر چند اندک+ عزم راسخ+ توکل به خدا.
٦- امانت داری -٢
( "ان الله یأمرکم ان تؤدّوا الامانات الی اهلها." (نساء/ ٥٨
خداوند به شما فرمان می دهد که امانت ها را به صاحبانشان بدهيد.
- امانتداری، به طور کلی یکی از ضررتهای زندگی اجتماعی است . امانتداری در
پژوهش و تأليف نيز، رکن ر کين حيات علمی و تحقيقی یک جامعه را تشکيل
می دهد.
اخلاق اسلامی
----------------------
١٢
- امانتداری در امر پژوهش اقتضا می کند که در نقد یا استناد به سخن دیگران
از نقل تقطيعی یعنی نقل یک مقدار از حدیث، یا متن تاریخی، متن فلسفی
یا... و حذف مقداری دیگر، در جایی که مطلب پيوسته و مرتبط است، پرهيز
کنيم.
٧- حقيقت جویی در پژوهش -٢
- زمانی که به ارسطو اعتراض شد که چرا حرمت استاد خود، افلاطون را نگه
نداشته و نظرات او ر ا به نقد کشانده، گفت : افلاطون را دوست دارم؛ اما به
حقيقت بيش از افلاطون علافه دارم.
- وظيفه اخلاقی یک پژوهش گر، حقيقت طلبی و حقيقت جویی است.
٨ - نشاط در تحقيق -٣
- یکی از مسائل مهم، در امر تحقيق، نشاط و شادابی محقق در کار خود
است.
- نشاط در تحقيق، یعنی زندگی و بلکه عشق بازی با مسئله مورد نظر.
- یکی از عوامل بی انگيزگی و سستی در تحقيق این است که اهميت کار
برای محقق روشن نشده است.
کسالت و سستی در تحقيق = عدم علاقه به موضوع تحقيق یا نشناختن هدف
٩- پژوهش گروهی -٢
- بدون تردید، کارهای گروهی و جمعی، نسبت به کارهای فردی از هر جهت بهتر
و مفيدترند.
کاین خردها چون مصابيح اندر است بيست مصباح از یکی روشن تر است
امام علی (ع): "افضل الناس رأیاً من لایستغنی عن رأی مشير."
بهترین آرا و اندیشه ها از آن کسانی است که از مشورت با دیگران خود را بی نياز
نبينند.
- در صد خطای پژوهش گروهی به مراتب کمتر از پژوهش فردی است چرا که:
زان که با عقلی چو عقلی جفت شد مانع بدفعلی و بد گفت شد
اخلاق اسلامی
----------------------
١٣
٣- آسيب شناسی اخلاقی پژوهش
١- شهرت زدگی -٣
- یکی از آفات بزرگ پژوهشها و تحقيقات علمی، شهرت زدگی است . بسياری
از افراد به صرف مشهور بودن یک باور یا عقيده یا فرضيه، آن را می پذیرند و آن
را مبنای پژوهش خود قرار می دهند.
- مشهور بودن یک عقيده، هرگز به معنای درست بودن آن ني ست و اکثریت
هرگز مساوی با حقانيت نبوده و نيست.
٢- شتاب زدگی -٣
- یکی دیگر از آفات بزرگ و مخرّب پژوهش، شتاب زدگی است که خود یکی از
رذایل اخلاقی هم به حساب می آید.
- کمترین آفت شتاب زدگی این است که مانع از درک درست موضوع می شود.
- هرگز نباید توقع داشت که، به هر ق يمتی، در مدت زمان معينی پژوهش رابه
پایان برسانيم.
٣- دخالت دادن خواسته های شخصی -٣
- یک پژوهشگر منصف کسی است که اصل بی طرفی را در تحقق مورد توجه
قرار دهد. او هرگز نباید به خود اجازه دهد که دیدگاه ها، خواسته ها و اغراض
شخصی یا صنفی خود را بر موضوع تحقيق تحميل کند.
- نهی از تفسير به رأی در قرآن، از همين جا ناشی می شود.
٤- انتحال -٣
- یکی دیگر از آفات بزرگ اخلاقی پژوهش و تأليف، سرقت ادبی یا انتحال است،
که متأسفانه در دانشگاه ها و مراکز علمی ما، به یک معضل تبدیل شده
است.
- معنای دیگر انتحال، عبارت است از خود را به مذ هبی بستن، خود را به
مذهبی یا قبيله ای منسوب ساختن، خویشتن را به کسی باز خواندن.
-
اخلاق اسلامی
----------------------
١٤
فصل چهارم
اخلاق نقد (شيوه های اخلاقی مواجهه با اندیشه ها)
١- اهميت و جایگاه
- بدون تردید یکی از مهمترین نشانه های شکوفایی علم و اندیشه در یک جامعه
و همچنين یکی از علائم رشد و بالندگی و پویایی یک ملت، رونق گرفتن مباحثات
علمی، تضارب آرا و تبادل افکار است.
رونق مباحثات علمی = شکوفایی علم و اندیشه
- یکی از پی آمدهای عدم رونق مباحثات علمی، رونق بازار ترجمه است.
- مهمترین شرط برای نشاط و شکوفایی علم و اندیشه، آزادی است.
- آزادی اندیشه آزادی هتاکی
- مهمترین قيود آزادی، قيود اخلاقی است.
- چگونه می توان با طرح گسترده نظریات علمی و رواج بازار نقد و نقادی در
جامعه، سلامت علمی جامعه را نتيجه گرفت؟
زمانی که:
اولاً: موضوعات گفتگو، مفيد و ثمر بخش باشند.
ثانياً: گفتگوها در فضایی مناسب و به شيو ه ای سالم و با مراعات اصول معرفتی
و اخلاقی صورت پذیرد.
تفکر انتقادی یا منطق کاربردی
- یکی از موضوعاتی که در دوران جدید به شدت مورد اهتمام اندیشمندان قرار
گرفته است، مباحثی است که تحت عنوان تفکر نقدی مطرح می شود.
- در تفکر انتقادی یا منطق کاربردی دانشجو با انو اع بسياری از مغالطه ها آشنا
می شود.
- هدف از آشنایی با تفکر انتقادی، مواجهه با اندیشه های گوناگون به شيوه
منطقی در موارد ضروری است.
- طبيعی است که ارتکاب مغالطه در حالت عادی و معمولی در رد یا دفاع از یک
اندیشه، عملی غير اخلاقی است.
اخلاق اسلامی
----------------------
١٥
- باید در کنار آشنایی با مغالط ه با آداب و اصول اخلاقی در مقام ارایه یک
اندیشه، به خوبی آشنا شده و از لغزشگاههای بزرگ و سعادت سوز به
شدت پرهيز کنيم.
٢- معناشناسی نقد
- درباره نقد و انتقاد دیدگاههای مختلفی وجود دارد:
الف) نقد و انتقاد صرفاً، به معنای بيان خوبيها و محسنات است و در آن نباید از
زشتيها سخنی به ميان آورد.
ب) نقد عيب جویی و خرده گيری است.
ج) نظریه معتدل: ارزیابی منصفانه یک چيز است.
- هدف از نقد و انتقاد چيست؟
- هدف شناسایی و شناساندن زیبایی و زشتی، بایستگی و نبایستگی، بودها و
نبودهاست.
٣- ضرورت نقد
- ضرورت نقد در دو جا ملاحظه می شود:
الف: نقض دیگران را برطرف می کند.
ب: سوء تفاهم بين نقد کننده و نقد شده را از بين می برد.
امام صادق (ع): بهترین دوستان نزد من کسانی اند که عيوب و نواقص من رابه
من هدیه دهند.
امام علی (ع): کسی که عيوب و کاستيهای تو را پنهان کند، دشمن تو است.
- اصولاً باید دانست که نقد و انتقاد از نابسامانيها و کج اندیشيها، یکی از وظایف
دینی مردم است.
به نزد من آن کس نکو خواه توست که گوید فلان خار در راه توست
٤- شرایط اخلاقی نقد
پس از بيان مباحثی مقدماتی در باب اهميت نقد، به بيان شرایط و آداب اخلاقی
نقد می پردازیم.
اخلاق اسلامی
----------------------
١٦
١- فهم سخن و تبحر در موضوع -٤
چو بشنوی سخن اهل دل مگو که خطاست سخن شناس نه ای دلبرا خطا
اینجاست
امام علی (ع): اگر دانستن چيزی برتر دشوار گردد، آن دشواری را از نادانی خود
به حساب آر چه تو نخست که آفریده شدی نادان بودی سپس دانا گردیدی.
- اگر در نقد، به وی ژه نقدهای علمی، ناقد در پی بيان درستيها و نادرستيهای
یک اندیشه است، طبيعتاً نخستين شرط این کار آن است که آن سخن را به
درستی فهميده باشد.
- داشتن تبحر و مهارت کافی در موضوع مورد نقد، یک یاز شرایط اخلاقی نقد
است.
- کسی که اندیشه، گفتار یا کردار او مورد نقادی قر ار می گيرد نباید فوراً ناقدر
را به به عدم فهم مطالب خود متهم کند.
٢- کنار نهادن حب و بغض -٤
- تأثير حب و بغض تا آنجا است که می تواند هنر را عيب و عيب را هنر جلوه
دهد. کسی که به قصد مچ گيری، به نقد یک اندیشه یا رفتار می پردازد،
قطعاً از درک حقيقت آن عاجر خواهد بود.
- باید توجه داشت که شخص یا اشخاصی که اندیشه یا رفتار آنان مورد نقد قرار
گرفته است، اخلاقاً مجاز نيستند ناقد را به سوء غرض و داشتن حب و بغض
نسبت به خودشان متهم کنند.
٣- پرهيز از نقد متقابل -٤
- یکی دیگر از آفتهای اخلاقی بزرگ در عرصه نقد و نقادی آن است که بسياری از
نویسندگان در پاسخ نقدهای یک ناقد، بدون آنکه به پاسخ گویی نقدها بپردازند، به
بررسی آثار ناقد و مطالعه سرگذشت و تاریخچه ناقد پرداخته و می کوشند تا به
گونه ای بی عمليها و نادرستيهای او را استخراج کنند.
٤- نقد انگيخته به جای انگيزه (به گفته بنگر نه به گوینده) -٤
- یکی دیگر از بزرگ ت رین آفتهای اخلاقی در عرصه نقد، خ لط و انگيزه و انگيخته
است. کسی که مورد نقد قرار می گيرد به جای پرداختن به پاسخ نقدهای
ناقد به کالبد شکافی نيت و انگيزه او اقدام می کند.
- امير مؤمنان علی (ع): "حکمت را از هر کسی که آن را بيان می کند بگير و به
گفته بنگر و به گوینده منگ ر. حکمت گمشده مومن است . پس آن را فراگير هر
چند از منافقان باشد.
اخلاق اسلامی
----------------------
١٧
٥- تفکيک اندیشه و رفتار از فرد -٤
- هم شخص ناقد و هم شخص یا اشخاص مورد انتقاد باید به این مهم توجه
داشته باشند که نقد را، از ساحت نقد اندیشه و کردار ، به نقد صاحب اندیشه و
کردار نکشانند.
٦- لزوم بردباری و نقد پذیری -٤
"ولا تستوی الحسنه ولا السّيئه ادفع بالّتی هی احسن فاذا الّ ذی بينک و بينه
( عداوه کانّه ولیّ حميم." (فصلت/ ٣٤
هرگز نيکی و بدی یکسان نيست؛ بدی را با نيکی دفع کند، ناگاه (خواهی دید )
همان کس که ميان تو و او دشمنی است، گویی دوستی گرم و صميمی است.
٧- پرهيز از برچسب زدن -٤
- یکی از شيوه های نادرست و خلاف اخلاق در مسئله نقد، برچسب زدن وانگ
زدن به صاحبان اندیشه و یا به ناقدان است.
- برچسب هایی از قبيل : ارتجاعی، غربی، غرب زده، علم زده، فاشيست،
مستبد و ...
- اگر اندکی بيندیشيم خواهيم دید که چنين برچسبه ایی حتی اگر هم درست
باشند، هرگز خللی در بنيانهای منقی یک اندیشه ایجاد نمی کنند.
- آیا قرون وسطایی بودن یک اندیشه یا نو بودن آن در درستی یا نادرستی آن
دخالت دارد؟
- خير این عمل در حقيقت یکی از مغالطات منطقی است که معمولاً در کتابهای
منطقی از آن به عنوان "مغالطه از طریق منشأ" یاد می شود.
٨- آغاز کردن از خود -٤
"یا ایّها الّذین آمنو ا لم تقولون مالا تفعلون کبر مقتاً عندالله ان تقولوا ما لاتفعلون ."
(٢- (صف/ ٣
ای کسانی که ایمان آورده اید چرا سخنی می گویيد که عمل نمی کنيد ؟ نزد خدا
بسيار موجب خشم است که سخنی بگویيد که عمل نمی کنيد.
- پيامبر اکرم (ص): خوشا به حال کسی که عيوب خودش او را از عيب گویی
دیگران باز داشته است.
- امام صادق (ع): سودمندترین چيز برای انسان این است که به عيب خویش بر
مردم پيشی گيرد.
هر کسی کو عيب خود دیدی زپيش کی بدی فارغ خود از اصلاح خویش
غافل اند این خلق از خود ای پدر لاجرم گویند عيب همدگر
اخلاق اسلامی
----------------------
١٨
فصل پنجم
"اخلاق معيشت"
"و ان ليس للانسان الّا ما سعی و انّ سعيه سوف یری ثمّ یجزاه الجزاء الاوفی."
و این که برای انسان بهره ای جز سعی و کوشش او نيست و این که تلاش او به
زودی دیده می شود سپس به او جزای کافی داده خواهد شد.
١- اهميت و جایگاه
- در این فصل برآنيم که برخی از مهم ترین اخلاقيات مربوط به معيشت را یادآور
شویم.
- هر فرد به تناسب استعدادها و توانایيهای ذاتی خویش و یا به اقتضای شرایط
اجتماعی و محيطی، برای تأمين معيشب خویش شغلی را انتخاب می کند.
- هر شغلی اخلاقيات خاص خود را می طلبد. با وجود این تأمين معاش، به طور
کلی و صرف نظر از اینکه در قالب چه شغلی یا تخصصی باشد، احکام
اخلاقی مشترکی دارد.
- مسئله معيشت یکی از مهمترین و پایدارترین مسائل بشری است.
- افراد بی کار، هر چند از نظ ر اقتصادی نيازمند نباشند، باز هم انسانهایی
موفق تلقی نمی شوند.
آثار و نتایج کارکردن چيست؟
الف: امرار معاش و تأمين مایحتاج مادی زندگی.
ب: احساس شخصيت، عزت، استقلال و اعتماد به نفس.
ج: خود را یک عضو فعال و تأثير گذار در جاعه می داند.
آثار و نتایج بيکاری چيست؟
الف: یأس، نوميدی
ب: سرخوردگی و بی شخصيتی
ج: یک عضو بی فایده در جامعه تلقی می شود.
اخلاق اسلامی
----------------------
١٩
- کار، یک وظيفه و مسئو ليت اجتماعی نيز هست . یعنی اگر ما شخصاً هيچ
احتياجی نداشته باشيم، باز هم وظيفه اجتماعی و مسئوليت اخلاقی ما
اقتضا می کند که بيکار نباشيم.
- مؤمنان شاغل، محبوب خداوند هستند.
- پيامبر اکرم (ص): عبادت و پرستش خداوند هفتاد جزء دارد که بالاترین و
برترین جزء آن، طلب روزی حلال است.
- اسلام هرگز کارکردن و تلاش برای تأمين معاش را جدای از عبادت و پرستش
نمی داند.
- پيامبر اکرم (ص) درباره انسانهای بيکار می گویند:
"ملعون من القی کلّه علی النّاس"
کسی که بار زندگی خود را بر دوش مردم بياندازد مورد لعن است.
- امام باقر (ع): حضرت موسی (ع) از خداوند سئوال کردکه خدایا مبغوض ترین
بندگان نزد تو چه کسانی هستند؟
خداوند فرمود : کسانی که شب تا صبح همچون جسدی مرده می خوابند و روز
خود را به بطالب و بيکاری می گذرانند.
امام صادق (ع): کسی که نمی خو اهد از راه حلال مالی را فراهم کند که با آن
آبروی خود را حفظ نماید و دینش را ادا کند و صله رحم را به جا آورد، خيری در او
نيست.
٢- کار در سيره اوليای دین
- همه پيامبران و امامان برای تأمين مخارج زندگی خود و خانواده شان کار می
کردند.
- یکی از یاران امام صادق (ع) که می بيند حضرت در یک روز گرم مشغول بيل
زدن هستند به ایشان می گویند : اجازه دهيد من به جای شما کار کنم .
حضرت (ع) در پاسخ فرمود : "من دوست دارم که انسان برای تأمين معاش و
در طلب معيشت، سختی و آزار آفتاب گرم را تحمل کند."
٣- نقش نيت در ارزشمندی کار
- یکی از مهم ترین ارکان ارزشمندی کارهای اختياری انسان، مسئله نيت و
انگيزه فرد از انجام آن است.
- آن همه ارزشی که در اسلام برای کار ذکر شده است، همگی مبتنی بر
داشتن نيت و انگيزه خوب است.
اخلاق اسلامی
----------------------
٢٠
- پيامبر اکرم فرمودند : اگر ان سان به انگيزه مباهات و فخر فروشی و به هدف
تکاثر و مال اندوزی کار کند، در آن صورت در راه شيطان است.
٤- رابطه اخلاق و معيشت
- در روایات متعددی اخلاق نيکو به عنوان یکی از عوامل گشایش در رزق و روزی
و اخلاق بد به عنوان یکی از عوامل تنگدستی و فقر معرفی شده است.
پيامبر اکرم (ص): ای ابوذر به درستی که انسان گاهی به دليل انجام گناه، از
روزی مقرر خود محروم می شود.
پيامبر اکرم (ص): گنجهای رزق در اخلاق خوب نهفته است.
پيامبر اکرم (ص): اخلاق نيکو، موجب زیادت در روزی می شود.
- با توجه به روایات مطرح شده منظور از رزق چيست؟
- باید توجه داشت که رزق در اینجا معنایی عام و گسترده دارد . یعنی منحصر در
رزق متعارف از قبيل خوراک و پوشاک و مسکن و مانند آن نيست بلکه شامل
رزقهای معنوی و اخروی نيز می شود.
- مصيبتها و محروميتها معلول و پی آمد چيست؟
- در بسياری از آیات و روایات، این حقيقت را تأکيد ک رده است که علت اصلی
محروميتهای انسان اعمال و رفتارهای ناشایست خود او است.
(٢- (دراین راستا مراجعه شود به قرآن: ثور/ ٣٠ و اعراف/ ٩٦ و طلاق/ ٣
پيامبر اکرم (ص): هر مصيبتی به شما رسد به سبب دستاورد خود شما است و
خدا بسياری را نيز عفو می کند.
دل از آلودگيها گر بود پاک زبان شد پاک از هر عيب و هر آک
و گر این آینه بگرفت زنگار زبان گردد بسان مار جرّار
- هر چند ما نتوانيم با عقل جزئی نگر خود رابطه ميان گناه و محروميت از
رزق، به ویژه رزقهای مادی، را درک کنيم، همان طور که ممکن است
نتوانيم رابطه ميان اخلاق نيک و بهره من دی از رزقهای مادی و معنوی را به
درستی دریابيم، اما باید بدانيم که این رابطه، از نظر قرآن و معارف اصيل
اسلامی، رابطه قطعی و ضروری معرفی شده است.
٥- نقش کار در تربيت و بهداشت روانی
- یکی از مهمترین عوامل سازنده شخصيت انسان، کار است.
امام علی (ع): "النّفس ان لم تشغله شغلک"
اگر نفس خود را به کاری مشغول نسازی او تو را مشغول خواهد کرد.
اخلاق اسلامی
----------------------
٢١
- نفس انسانی به ویژه قوه خيال آدمی به گونه ای است که اگر بيکار باشد،
انسان رابه تباهی و فساد خواهد کشاند.
- یکی از مهمترین علل ارتکاب گناه، بيکاری است.
- اشتغال افزون بر اینکه، از انفجار انرژیهای متراکم جلوگيری می کند، مانع
پيدایش افکار و وساوس و خيالات شيطانی نيز می شود.
- به قول پاستور بهداشت روانی انسان در لابراتوار و کتابخانه است.
- ولتر می گفت: هر وقت احساس می کنم که درد و رنج بيماری می خواهد
مرا از پای در آورد، به کار پناه می برم. کار بهترین درمان دردهای درونی من
است.
٦- کار و احساس شخصيت
امام علی (ع): هر آینه که نقل و انتقال سنگهای سنگين از بالای کوهها برای من
دوست داشتنی تر از منت کشيدن از دیگران است.
امام علی (ع): اگر می خواهی آزاد زندگی کنی، مثل بردگان تلاش کن.
آرزویت را از مال دیگران به طور کلی قطع نما.
- درخواست کمک مالی از مردم و سربار دیگران بودن، به دليل آفات اخلاقی
و اجتماعی و فرهنگی فراوانی که دارد، به شدت مورد مذمت و نکوهش
اسلام و اوليای اسلام قرار گرفته است.
- شخصی به خدمت امام صادق (ع) آمد و عرض کد: من مردی فقير و
تنگدست هستم که نه می توانم کار دستی انجام دهم و نه فن تجارت را
می دانم. امام صادق(ع) فرموند: کار کن؛ با سرت باربری کن و خود را از
مردم بی نياز گران.
- - هرگز نباید به خردی کار نگاه کرد.
- پيدا نکردن شغلی مطابق به ميل خود هرگز مجوز بيکاری و پذیرش خواری
در خواست از دیگران نيست.
• نتایج این فصل:
الف: موثر بودن کار در شکل گيری شخصيت فردی و اجتماعی انسان و بهداشت
روانی او.
ب: ارزشمندی کار و تحقير نکردن کار و صرف نشدن اوقات در بيکاری
ج: کار از دیدگاه اسلام نوعی عبادت محسوب می شود.
د: اخلاق نيک موجب کشایش در رزقهای معنوی و مادی است.
م: اخلاق بد موجب تنگدستی است.
اخلاق اسلامی
----------------------
٢٢
فصل ششم
"اخلاق معاشرت"
١- اهميت و جایگاه
- در طول تاریخ همواره گروه هایی بوده و هنوز هم در گوشه و کنار جهان
هستند که از معاشرت با دیگران پرهيز داشته و زندگی در انزوا و خلوت را
ترجيح داده اند.
- دليل انزوا و گوشه گيری این گروه ها:
١- اجتماع و زندگی اجتماعی با دیگران زمينه ساز گناه و انحراف است.
٢- معاشرت بادیگران زمينه ساز بسياری از رذایل اخلاقی است.
٣- انزوا باعث می شود انسان با خيالی آسوده و بدون دغدعه فکری به عبادت و
راز و نياز با معبود می پردازد.
٤- از آسيب تهمت و حسادت و سوء ظن مردمان بد اندیش در امان می مانند.
- حقيقت آن است که معاشرت و ارتباط سازنده با دیگران، یکی از مهم ترین
و اصلی ترین نيازهای روحی و روانی آدميان است.
- کلمه انسان برای انسان شاید به دليل نيازمندی او به انس والفت با دیگران
است.
- به هر حال هيچ انسانی در شرایط عادی، به تن هایی توانایی بقاء و ادامه
حيات را ندارد.
- چرا یکی از بزرگ ترین و طاقت فرس اترین مجازاتها برای مجرمان، نگه
داشتن آنان در سلول انفرادی است؟
- آیا جز این است که زند ان انفرادی او را از دیدن سایر انسانها، سخن گفتن
با آنان و معاشرت داشتن با دیگران محروم می کند؟
- کسی که با نگه داشتن در سلول انفرادی مجازات می شود رنجی که از
دوری دیگران می برد به مراتب از رنجی که از ممنوعيت از خوراک و پوشاک
و امثال آن می برد طاقت فرساتر است.
- گروههایی که انسان با آنها مواجه است به ترتيب:
١- خانواده
٢- سایر اقوام
٣- هم سالان، همسایگان و دوستان
اخلاق اسلامی
----------------------
٢٣
٤- اجتماع، شهر و جامعه جهانی
- همه موارد فوق در تکون شخصيت اجتماعی، اخلاقی، سياسی انسان
تأثيری انکار ناپذیر دارد.
- جامعه ظرف ظهور:
١- فضایل اخلاقی مانند: عدالت، انصاف، احسان، ایثار و ...
٢- رذایل اخلاقی مانند: ظلم، تکبر، خيانت، دروغ، رشوه، بی بند و باری و ...
٣- تعليم و تعلم
٤- آشنایی باتجارت دیگران
- معاشرت با دیگران، یکی از بهترین ابزارها برای تهذیب نفس و خودسازی
است.
"معاشرت به طور مطلق"
- از مطالب پيش گفته به دست می آید که معاشرت به طور مطلق و با
همه انسانها نه قابل توصيه است و نه قابل هشدار !!
- می توان گفت که معاشرت با دیگران دو گونه است:
١- معاشرت مطلوب و سازنده
٢- معاشرت نامطلوب و مخرّب
- معاشرت به خودی خود مطلوبيت ذاتی ندارد
- خوب یا بدی معاشرت بستگی به دو چيز دارد:
١- هدف از معاشرت
٢- نوع تأثير آن در کمال مطلوب انسان
پيامبر اکرم (ص): ای ابوذر همنشين صالح بهتر از تنهایی و انزوا است و تنه ایی
بهتر از همنشين ناصالح است.
٢- انواع معاشرت:
به طور کلی می توان معاشرتهای هر فردی را با دیگران به پنج دسته تقسيم
کرد:
١- معاشرتهای انسانی -٢
- منظور ما از معاشرتهای انسانی برخوردهایی است که با دیگران، به عنوان یک
انسان و همنوع داریم.
اخلاق اسلامی
----------------------
٢٤
٢- معاشرتهای آیينی -٢
- نوع دیگری از معاشرت هست که می توان آن را معاشرت آیينی یا دینی
ناميد. یعنی معاشرتها و روابطی که هر فردی با سایر افراد هم کيش و هم
ملک خود دارد.
- پيامبر اکرم (ص): کسی که فریاد استمداد برادر مسلمانی را بشنود، ولی به
یاری او نشتابد، مسلمان نيست.
٣- معاشرتهای شهروندی -٢
- هر کدام از ما به عنوان یک شهروند با سایر شهروندان دارای روابط خاصی
هستيم که با غير شهروندان چنان روابطی را نداریم.
علی (ع): و خدا را! خدا را! همسایگان را بپایيد که سفارش شده پيامبر
شمایند...
٤- معاشرتهای دوستانه -٢
- هر یک از ما از ميان همنوعان، همشهریان یا هم کيشان خود، افراد خاصی را بر
می گزینيم و با آنان روابط صميمانه تری را برقرار می کنيم . همين مسئله وظایف
اخلاقی خاصی بر عهده ما می گذارد
٥- معاشرتهای خانوادگی -٢
- ما به عنوان یک فرزند، در قبال والدین خود وظایف ویژه ای بر عهده داریم .
احترالم والدین، روابط همسران، نحوه تربيت فرزند، صلح رحم، و ده ها مسئله خرد و
کلان دیگر، همگی مربوط به این نوع از معاشرت می شود.
٣- معيار معاشرت
"هر چه برای خود می پسندی برای دیگران هم بپسند."
- شخصی به محضر پيامبر (ص) رسيد و عرض کرد : ای پيامبر خدا، کاری
را به من بياموزان که با انجام آن به بهشت در آیم . پيامبر اکرم (ص) در
پاسخ فرمودن د: "چيزی را که دوست داری از ناحيه مردم به تو برسد،
به آنان برسان و چيزی را که دوست نداری از مردم به تو برسد، به آنان
نرسان."
- بهترین و کاملترین معيار برای سنجش درستی یا نادرستی رفتار های
اجتماعی چيست؟
این است که انسان خود را به جای دیگران قرار دهد.
اخلاق اسلامی
----------------------
٢٥
- چرا در هنگام معاشرت با دیگران باید خود را به جای آنان بگذاریم؟
- همين مقدار که انسانهایی هستيم و باید با ه م زندگی کنيم و از
زندگی اجتماعی نمی توانيم چشم بپوشيم و این زندگی به روابط
متقابل نيازمند می باشد، کافی است تا خود را به رعایت روابط
اجتماعی متقابل ملزم سازیم و رفتار مناسب داشته باشيم و این مهم
با این معيار که خود را به جای طرف مقابل فرض نمایيم به دست می
آید و محقق می گردد.
٤- اهتمام به امور مردم
- توصيه اکيد اسلام این است که هر مسلمانی ه مواره باید دغدغه سایر انسانها
را داشته، نسبت به هدایت و ارشاد آنها احساس مسئوليت کند . و این مختص به
هم کيشان و هم مسلکان او نيست.
بنی آدم اعضای یک دیگراند که در آفرینش زیک گوهرند
چو عضوی به درد آورد روزگار دگر عضوها را نماند قرار
پيامبر اکرم (ص): مردمان همگی، عيال خداوند هستند، پس محبوب ترین افراد
نزد خداوند، نيکوترین شان نسبت به عيال خداوند است.
پيامبر اکرم (ص)، در سخنی دیگر، اوج خردورزی را پس از دینداری، مهربانی و
محبت و خيرخواهی نسبت به همه انسانها، اعم از خوب و بد، معرفی کرده است.
پيامبر اکرم (ص): محبت نسبت به مردم نصف ایمان است.
امام علی (ع): محبت به مردمان نصف عقل محسوب می شود.
خورنده که خيرش برآید زدست به از صائم الدهر دنيا پرست
مسلم کسی را بود روزه داشت که درمانده ای را دهد نان چاشت
- تصور عموم از بشر دوستی اهتمام به امور مردم، مسائل مادی و
رفاهی است.
- برخی از نویسندگان در این باره گفته اند:
"بشر دوستی عبارت از در نظر گرفتن حقوق مردم و سعی در رفاه حال آنان
است."
- روشن است که امور مردم و سودرسانی و خدمت به آنان منحصر در امور مادی
و رفاهی نيست.
پيامبر اکرم (ص) فرمودند: " من اصبح و لایهتم بامور المسلمين فليس بمسلم"
کسی که صيح کند و به امور مسلمانان اهتمام نورزد، مسلمان نيست.
به قول سعدی: "برادر که در بند خویش است نه برادر و نه خویش است."
اخلاق اسلامی
----------------------
٢٦
٥- برآورده ساختن نياز مردم
- یکی دیگر از وظایف اخلاقی ما در جامعه این است که در بر آورده ساختن
نيازهای برادران دینی خود کوشا باشيم.
این کار از جمله محبوب ترین کارها نزد خداوند به حساب می آید.
در اسلام در پيش قدم شدن در رفع حوائج دیگران:
- از همه مسلمانان خواسته شده که به محض اطلاع از نيازمندی یک مؤمن،
موظفند، در صورت امکان، در رفع نياز او پيش قدم شوند یعنی اجازه ندهند که آن
فرد، نيازش را بيان کند.
"اذا علم الرجل انّ اخاه المؤمن محتاج فلم بعطه شيئاً حتّی ثمّ اعطاه لم یؤجر
عليه."
هرگاه کسی آگاه شود که برادر مؤمن وی، نيازمند است و چيزی به او ندهد تا آنکه
از او بخواهد، سپس به او عطا نمایدپاداشی نصيب وی نخواهد شد.
- حتی اگر کس ی، خودش، نمی تواند نياز برادر مسلمانش را برآورده
سازد، ولی می تواند از اعتبار و آبروی خود در این جهت مایه بگذارد،
اخلاقاً موظف است، این کار را انجام دهد.
- امام رضا (ع) در این باره فرمودند : "خداوند را در روی زمين بندگانی
است که در بر آورده ساختن نيازهای مردم تلاش می کنند، اینان روز
قيامت در امان هستند."
٦- اصلاح ميان مردم
( "... فاتقوا الله و اطلحوا ذات بينکم و اطيعواالله و رسوله ان کنتم مؤمنين" (انفال/ ١
... پس از مخالفت فرمان خدا بپرهيزید؛ و خصوصياتی را که در ميان شما است،
آشتی دهيد؛ و خدا و پيامبرش را اطاعت کنيد؛ اگر ایمان دارید.
( "انّما المؤمنون اخوه فأصلحوا بين اخویکم و اتقواالله لعلّکم ترحمون." (حجرات/ ١٠
مؤمنان برادر یکدیگرند؛ پس دو برادر خود را صلح و آشتی دهيد و تقوای الهی
پيشه کنيد، باشد که مشمول رحمت او شوید.
"اصلاح ذات بين"
- یکی از بهترین و مطلوب ترین اخلاقيات اجتماعی، اصلاح ذات بين
است.
- بدون تردید در زندگی اجتماعی همواره ممکن است کدورتها و
ناراحتيهایی ميان افراد، پدید آید.
اخلاق اسلامی
----------------------
٢٧
- وظيفه دیگران در بروز کدورت و ناراحتی بين دو نفر چيست؟
- یکی دیگر از وظایف اخلاقی سایر افراد این است که ميان آنان را آشتی
داده و اجازه دهند که اختلافی جزیی به اختلافات ریشه ای و عميق
تبدیل شود.
- اصلاح ذات بين در اسلام از نماز و روزه و صدقه دادن نيز بالاتر دانسته
شده است.
- امام صادق (ع): اصلاح ميان مردم را نوعی صدقه دانسته اند که
محبوب خداوند است.
٧- نظارت اجتماعی: امر به معروف و نهی از منکر
- یکی از بهترین جلوه های اخلاق اجتماعی در اسلام، مسئله امر به معروف و
نهی از منکر است.
- دراین راستا می توان به کتابهای ذیل مراجعه کرد:
١- بعد اجتماعی اسلام اثر محمد اسفندیاری
٢- ده گفتار اثر مرتضی مطهری
٣- دانش نامه امام علی (ع)، ج ٦، اثر سيد حسن اسلامی
٤- وسائل الشيعه، ج ١٦ ، اثر محمدبن حسن الحر العاملی
- انسان باید بکوشد تا خوبيها را در سطح جامعه گسترس دهد و زشتيها
و بدیها را، در هر جایی که می بيند، بردارد.
- امر به معروف و نهی از منکر ، بهترین و زیباترین نشانه اهتمام به امور
خلق و توجه به مسائل مسلمانان است.
- امر به معروف و نهی از منکر؛ یعنی در برابر دیگران احساس مسئوليت
کردن.
- لقمان خطاب به فرزندش می گوید:
"یا بنّی اقم الصلاه و امر بالمعروف و انه عن المنکر و اصبر علی ما اصابک انّ ذالک
( من عزم الامور." (لقمان/ ١٧
پسرم! نماز را برپادار، امر به معروف و نهی از منکر کن، و در برابر مصایبی که به تو
می رسد شکيبا باش که این از کارهای مهم است.
- علی (ع)، مهمترین دليل پذیرش خلافت را، پس از قتل عثمان، امر به
معروف و نهی از منکر دانست.
- امام حسين (ع) در نامه سراسر حکمت خود به فرزندش امام حسن
(ع) پس از توصيه او به حکمت آموزی، تواضع،

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: